Onlangs was ik op het Lean Event 2013 en had de eer om te luisteren naar een presentatie van Mike Rother, auteur van boeken als “Learning to See” en “Toyota Kata”. Uiteraard was ik aangenaam verrast te zien dat hij een voorbeeld gebruikte van Daniël Kahneman, uit zijn recente boek “Thinking Fast and Slow”.
Niet in de laatste plaats omdat ik het voorbeeld zelf ook veelvuldig gebruik. Het gaat hierbij om de afbeelding, zoals hieronder. De bijbehorende vraag luidt; “welke van de twee horizontale lijnen is langer?” Veel mensen zijn bekend met de oefening, uit opleiding, puzzelboekjes, etc. En uiteraard weet iedereen te vertellen dat de lijnen even lang blijken te zijn, maar dat er door de naar binnen en naar buiten gedraaide pijlen een optische illusie ontstaat en de lijnen niet even lang lijken.
Nu wordt het interessant
In de oefening zoals ik – en Mike Rother op het LeanEvent2013 – het gebruik, zijn de lijnen niet even lang. En omdat de meesten van ons bekend zijn met deze cognitieve illusie, geven we moeiteloos het standaard antwoord. We hebben geleerd dat we “het probleem” op deze wijze kunnen “oplossen”. Vaak is er sprake van een zekere schok en/of ongeloof als duidelijk wordt dat één lijn langer is dan de andere. Zo hebben we het niet geleerd!
En nu komen we op gevaarlijk terrein; bij nadere beschouwing kunnen onze hersenen veel vaker in de war raken. Niet leuk? Misschien niet, maar wel goed om hier meer over te weten. Wat kan er allemaal aan de hand zijn?
Verward door je eigen brein
Niet alleen ons waarnemen is regelmatig verstoord, er is ook een overdaad aan onbewuste sociale processen die ons gedrag en onze besluitvorming enorm beïnvloed. Wat te denken van het feit dat we in gesprekken regelmatig (en volledig onbewust) elkaars houding beginnen na te bootsen? Of het bekende onderzoek van Simon Asch, waaruit blijkt dat mensen in groepen sneller geneigd zijn naar het zoeken van overeenstemming en zich conformeren aan de opvattingen van de groep.
Visie en waarde creëren
Wat heeft dit nou te maken met het creëren van een visie? Behoorlijk veel, want het opstellen van een visie is een proces waarbij allerlei aannames worden gedaan. Aannames over het huidige bedrijf, de organisatie en de (wensen van de) klant.
Visie en aannames
Het is eerder ondanks dan dankzij ons redeneren dat er in organisaties een goede visie kan worden opgesteld. We zijn namelijk geneigd om uit te gaan van representatieve gebeurtenissen uit het verleden, op basis van makkelijk beschikbare informatie en een beperkt vermogen om voldoende bij te stellen op basis van extra informatie (zie verder ook het werk over Biases van Kahneman).
Goede aannames
Hoe voorkom je dan het opduiken van allerlei Biases tijdens het opstellen van een visie voor de organisatie? Een aantal eerste tips:
- Leer meer over Biases en hun achtergrond in het verkeerd toepassen van heuristieken. Bijvoorbeeld door het lezen van het boek van Daniël Kahneman…
- Zorg voor gebalanceerde besluitvorming, mede gebaseerd op feiten en niet op aannames en gevoelens. Meten is weten. Statistische hulpmiddelen uit de Six Sigma methodiek kunnen hierbij een prima ondersteuning zijn.
- Voorkom conformerend gedrag tijdens overleg, werk met papier / geeltjes en zorg af en toe voor “anonieme” input of voorbereiding. Het afwisselen van werkvormen is in meerdere opzichten verfrissend, maar voorkomt tevens het vastdenken dat na een paar uur vergaderen kan toeslaan.
- Mensen denken graag in oplossingen, maar is het probleem wel helder? Zorg voor gedegen “Rootcause” analyse. Doorloop met het team de stappen van Plan-Do-Check-Act van Deming, of gebruik de Kaizen-cirkel bij het aanscherpen van de visie.
- Luisteren tot je begrijpt wat er wordt bedoeld; Niet Invullen Voor Een Ander (NIVEA). Samenvatten wat je hebt gehoord en toetsen of dat klopt.
- Bewijs eerst dat je oplossingen werken; het liefst cijfermatig aantonen dat je verbeteringen werkelijk verbetering zijn voordat je ze groots ‘uitrolt’. Dit geldt voor een visie net zo goed als voor procesverbeteringen.