Wellicht denk je nu: “gekker moet het toch niet worden”? Ik had je volledig gelijk gegeven, als ik niet toevallig het boek Denken als Leonardo da Vinci, van Michael J. Gelb was tegengekomen.Hoewel het boek voornamelijk ingaat op de wijze waarop iedereen zijn intellectuele vermogens beter kan benutten, zie ik overal raakvlakken met de werkwijze die wij Lean noemen.
De voorbeelden zal ik hier kort weergeven.
Zeven principes
Gelb stelt na uitgebreide analyse zeven principes vast die als rode draad door het leven en werk van da Vinci lopen. Ik zal daarbij toelichten hoe ze mij inspireerden in relatie tot Lean denken.
1. Nieuwsgierigheid
Da Vinci staat bekend als boegbeeld van de renaissance; een periode van verlichting na de ‘donkere middeleeuwen’. Het was het einde van een periode waarin men dacht dat alles wat er te weten viel, bekend was. Het was een nieuwe tijd van ongekende nieuwsgierigheid naar het leven en een start van permanent leren. Da Vinci was hiervan het beste voorbeeld. Hij stelde heel veel vragen en onderzocht alles grondig. Da Vinci nam niet aan wat anderen voorschreven, zo schreef hij al 40 jaar voor Copernicus: “Il sole non si muove” (de zon beweegt niet). Veel van wat hij onderzocht, legde hij vast in tekeningen, vaak vanuit twee of drie gezichtspunten.
Het is dezelfde nieuwsgierigheid die de start is van ieder verbeterproces. Door niet de status quo te accepteren, maar continu vragen te stellen, bereik je nieuwe inzichten. Doe geen dingen “omdat ze altijd zo gedaan zijn”. Dat geldt voor organisaties en bedrijven als geheel, maar ook op individueel niveau: leer je nog nieuwe dingen? Is er tijd voor reflectie? Door deze natuurlijke nieuwsgierigheid van mensen te stimuleren, creëer je een omgeving waarin ruimte ontstaat voor verbetering.
2. Kennis toetsen aan ervaring
Leonardo da Vinci toetste al zijn kennis aan ervaringen en was bereid om te volharden en van fouten te leren. Het imiteren van werk of kennis van anderen beschouwde hij als lui. Door van fouten te leren, maak je ze niet opnieuw. Als hij overtuigingen had, die niet gebaseerd waren op z’n eigen ervaring, zocht hij een methode om ze te toetsen. Da Vinci beschikte over een paar goede eigenschappen die hem hierbij hielpen: tijd nemen voor bezinning, bewust zijn van zichzelf en veel humor (een reden waarom hij ook geliefd was bij edelen en koningen).
Het zijn ook deze eigenschappen die maken dat Lean wereldwijd in de aandacht blijft staan. Neem geen genoegen met een verhaal over hoe een productieproces zou werken, maar observeer het, meet het en blijf aanwezig op de werkvloer.
3. Verfijning van de zintuigen
Leonardo da Vinci leefde met al zijn zintuigen. De grootste waardering had hij voor zijn vermogen om te zien. Zijn droevige conclusie was dat in zijn tijd “veel mensen kijken zonder te zien, luisteren zonder te horen, aanraken zonder te voelen, … en praten zonder te denken”.
Veel werkomgevingen doen onze zintuigen tekort. In het eentonige verkeer, in steriele kantooromgevingen en platgeslagen digitale contacten is het een uitdaging om scherpzinnig te blijven. Hoe kun je dan van mensen verwachten dat ze met grote innovatieve ideeën komen? Geef jezelf de gelegenheid voor bezinning in een andere omgeving. Niet voor niets stelt da Vinci de natuur als uitgangspunt voor alle ideeën.
Of probeer eens problemen en oplossingen te schilderen, te zingen, te voelen. Extreem? Zeker! Maar je verlangt nieuwe en overweldigende resultaten? Die bereiken we zelden als we doen wat we altijd al deden. Je wilt niet dat werknemers in hokjes blijven denken? Dan moet je ze er ook niet in laten werken.
4. Accepteren van paradoxen en onzekerheid
De glimlach van da Vinci’s Mona Lisa is een prachtig voorbeeld van zijn expressie van de paradox. Hij stond tegenstellingen ook toe in zijn schrijven en experimenten. Dat is een eigenschap waar veel mensen moeite mee hebben.
Juist uit een tegenstelling, of een conflict, ontstaat creativiteit. Er zijn wel tegenstelling die bedrijven accepteren, meestal een variant op “reduceren van kosten én meer produceren”. Door meer tegenstellingen te accepteren, te onderzoeken of zelfs te bevorderen, geeft je de daarvoor noodzakelijke creativiteit voeding. Die creativiteit is nodig om baanbrekende innovatie te bewerkstelligen. Durf ook te twijfelen en train hiermee je intuïtie. In de overweldigende stroom van informatie van de laatste decennia wordt intuïtie en de eigen waarneming steeds belangrijker.
5. Evenwicht tussen logica, kunst en verbeelding
Het gaat om het denken met twee hersenhelften. In de beschrijvingen over het leven van Leonardo da Vinci worden zijn uitvindingen en zijn schilderkunst vaak los van elkaar beschreven. Ten onrechte, want op alle terrein vloeide dit in elkaar over. Het was zijn studie naar anatomie die maakte dat zijn schilderkunst zeer waarheidsgetrouw was. En door zijn gedetailleerde meting en ruimtelijk inzicht kon hij nauwkeurige landkaarten tekenen.
Door problemen in productieprocessen op te lossen vanuit één dominante denkwijze, komen we vaak op schijnoplossingen. Zo vereist een rationele aanpak vaak dat we ideeën gaan ordenen, nog voordat ze zijn ontstaan. Het moet binnen budget, het mag niet buiten de afdeling, zet het op de mail, …. en ga zo maar door. Zo wordt alle ruimte voor verbeelding en creativiteit al weggenomen. Binnen Lean wordt regelmatig gebruik gemaakt van methode waarbij eerst de ideeën worden gevormd en daarna pas structuur wordt toegevoegd.
6. Gratie, handigheid en houding
Wellicht minder bekend is het feit dat Leonardo da Vinci een sportieve, krachtige en elegante verschijning was. Hij schreef ook adviezen om de goede gezondheid te behouden.
Hoe hou je jezelf fit en hoe hou je de medewerkers in de organisatie fit? In een slecht verlichte omgeving met weinig frisse lucht neemt de inspiratie snel af en het ziekteverzuim stijgt. Hoe ga je binnen een organisatie om met beweging, lunches, ruimte voor inspiratie, …?
Het luisteren naar je lichaam, maar ook het luisteren naar je organisatie is van vitaal belang. Het is niet voor niets dat onze taal uitdrukkingen kent gebaseerd op het fysieke lichaam; “z’n poot stijf houden”, “een slappe houding hebben”, … Hoe kun je creatief zijn in een workshop waar iedereen al een paar uur lang in dezelfde houding aan tafel zit?
7. Erkenning van onderling verband
Da Vinci schreef dat “alles vloeit voort uit alles en alles hangt met alles samen…”. Hij bleef altijd zoeken naar verbanden tussen de afzonderlijke onderdelen en het geheel. Bijvoorbeeld in zijn anatomie studies.
Bekijk een corporatie (corpus betekend lichaam) ook eens als geheel, niet als divisies, afdelingen en teams, maar als geheel. Bekijk het zoals een klant er naar kijkt, bekijk het productieproces als een keten door de organisatie heen en zoek de onderlinge verbanden. Lean benadert een productieproces altijd op deze wijze; van de klant tot de klant. Alles wat in dat proces overbodig is noemen we verspilling. Het is volstrekt logische de organisatie ook in de wereld te plaatsen en de verantwoordelijkheid naar het milieu en toekomstige generaties te nemen.
Aan de slag?
Gaat u na het lezen van dit artikel zelf ook met andere ogen naar uw organisatie kijken? Neem contact op voor een vrijblijvend gesprek. Bel Maarten Nijman: 06 288 48 156
Denken als Leonardo Da Vinci – dagelijkse genialiteit in zeven stappen. Door Michael Gelb
isbn: 9789032506841